W poszukiwaniu linii groty

Na czym polega esprit rokoko? Ta kwestia fascynuje mnie od lat. Rokaj jest kluczem do zrozumienia wszystkiego: malarstwa, tańca, teatru, mody, obyczaju, literatury, muzyki, koloru. Ale co to jest rokaj? Jego znaczenie nie kończy się tylko na ornamencie modnym od około 1730 roku. Historia rokaju zaczęła się wcześniej i jest świadectwem poszukiwania nowego rodzaju doskonałości, którego przeciwieństwem jest jak to ujął Hogart w swojej "Analizie piękna" - gotyk rozumiany przez niego (całkowicie błędnie z resztą) jako stul płaski i jedno wymiarowy - pozbawiony głębi. Nowe spojrzenie na piękno i wdzięk było mocno napiętnowane manieryzmem, a wyróżnikiem kształtującej się estetyki była szeroko pojęta dziwaczność. Symetria i przejrzystość stały się nudne, przebrzmiałe, toporne i pospolite. Rzeczy dziwne, kurioza, wraz ze swoją asymetrią i nieregularnością, budziły natomiast fascynację i podziw. Duża rolę odgrywało również światło i cień, które kładły się na nierównych powierzchniach tych przedmiotów, tworząc czarującą grę, tajemnicę, nieoczywistość, piękno niebanalne, oraz złudzenie. W wieku zmysłów, złudzenie nie dyskryminowało zmysłowości, lecz czyniło ją ciekawszą.

święty w kształcie rokaju

Na początku słowo rocaille oznaczało jeszcze tylko luźne głazy o nieregularnych kształtach, których używano do dekoracji ogrodów w celu dodania im malowniczości. Niekiedy łączono je z koralowcami i muszlami. Tworzeniem takich ogrodowych martwych natur zajmowali się osobni pracownicy - rocailleur. Kolejnym etapem była moda na jaskinie, które były wytworem baroku, ale zapowiadającym rokoko i po 1730 roku wciąż popularnym. Budowano je w ogrodach i podziemiach pałaców, wykładano skałami i muszlami, wypełniano dziwacznymi rzeźbami z muszli i koralowców, raz fontannami w tym samym stylu.  Grota naturalna, wymyta w skale przez wodę, stała się doskonałą inspiracją dla nowego stylu - spełniała wszelkie wymogi kształtujących się gustów. Jej nieregularność, opływowość, dziwaczność, zróżnicowana głębia, gra świateł, surrealistyczna przestrzeń, fascynowały i wręcz hipnotyzowały koneserów z przełomu XVII i XVIII wieku. Można powiedzieć, że groty naturalne zostały ukształtowane przez naturę zgodnie z zasadami kompozycji opisanymi w traktacie Hogartha. Są one bowiem złożone z tzw. "linii piękna" - czyli manierystycznie wydłużonej linii "S", oraz z "linii wdzięku", czyli serpentyny nachylonej w perspektywie. Dla Hogartha połączanie tych dwóch linii gwarantowało stworzenie doskonałego piękna i miało być instruktarzem dla wszelkiej maści designerów. Oczywiście widzimy te założenia we wszystkich dobrych rzeźbach, architekturze, meblach, bibelotach czy kompozycjach ogrodowych w XVIII wieku. Mniej doskonale z powodu płaskości medium, były realizowane również w kompozycjach malarskich, graficznych i we wzornictwie tkanin rzecz jasna.  

Meissonnier 1734 rysunki muszli - projekt designu

Hogarth poszukiwał owych linii w dziwacznie wygiętych przedmiotach. Interesowały go zwłaszcza powyginane muszle i rogi zwierzęce, ale jak sam pisał, ciekawsze jest ich wnętrze niż zewnętrze ze względu na większe bogactwo faktur i światłocienia. 

wnętrze muszli - ideał Hogartha 

Obserwacja powierzchni tak pofalowanej, serpentynowej i zróżnicowanej pod każdym względem, była według niego prawdziwą orgią dla oka. Stąd też muszla, skała, nieregularna perła i koralowiec dostarczały nieskończonych pokładów inspiracji wszystkim sztukom rokoka. Były podstawą kompozycji, bądź wprost wykorzystywanymi motywami dekoracyjnymi. Mając do dyspozycji tak niezwykłe wzorce, artyści tego okresu rozwijali wyobraźnię w sposób nieopanowany, tworząc na papierze projekty wielekroć niemożliwe do realizacji w rzeczywistości o charakterze iście surrealistycznym. (patrz artykuł: rokaj-utopia ) Jednak i te projekty, które realizowano zaskakują oryginalnością i odwagą. Pozwolę sobie na przypuszczenie, że jaskinia jest rokokowym ideałem i że idealny pałac rokokowy, powinien składać się z pokoi przypominających wystylizowana grotę, której ściany zbudowane były by ze skały, luster, czy porcelany, obrośniętej niczym rafą koralową - rokajami. W taką przestrzeń idealnie wpisywałaby się regencyjna suknia i regencyjny taniec. 

Lancret - "Huśtawka" , oraz projekt ornamentu. Oba dzieła oparte są o tą samą kompozycję rokajowej groty: na obrazie Lancreta tworzą ją drzewa otulające dziewczynę, a na rysunku obok - elementy architektoniczne.

Idealny salon rokokowy:

Johann Georg Hertel (after Jeremias Wachsmuth), Winter, Rococo Music, Fancy Dress Ball, etching, 1750-60

GROTY, MUSZLE I GŁAZY - BAŚNIOWA PRZESTRZEŃ ROKOKOWEGO PARKU:

Jedną z ciekawszych mód wczesnego rokoko, było tworzenie zaskakujących twarzy z muszli, które zdobiły ogrody i sztuczne groty, a niekiedy były fontannami. Przypominają bardzo wizje Arcimbolda:

Parc de Sceaux:

Francois Chauveau - maski couillages et rocailles 1675 "La Grotte de Verasilles":

W Psyché, I, Jean de La Fontaine (1621-1695) opisywał uroki groty dekorowanej maskami według powyższych projektów:


Above six even, ordered pillars stand                          U szczytów sześciu kolumn
Six masks of shell and rock grotesquely shaped             Umieszczono sześć masek z muszki i kamieni - 
Imagining of art, bizarre demonic forms                     groteskowy wytwór sztuki, dziwaczne, demoniczne 
Perch high above them can a facing niche.               formy. Ponad nimi znajdowała się nisza.
Inside it jostle myriad rarities:                               Wewnątrz niej, niezliczone cudowności:
A Triton and a mermaid, stand each side,               Tryton i syrena po po dwóch stronach
And in their hands a conch of rock they hold,          trzymający kamienie i muszle w dłoniach
Hurling a jet of water as they breathe.                   z których płynęła woda ("as they breathe" - jak oddychają?)
Above each niche, a basin spills the flow;                 Nad każdą niszą odpływ wody (za pewne w formie muszli
Spewed from within the mask’s cavernous throat;     przytwierdzonej do ściany jak umywalka), 
It cascades, as a curtain, falling into folds                  woda przepływa również przez usta masek, tworząc
Caught by another basin, and instantly let go.          kaskadę niczym kurtyna, opadając na kolejną "półkę"

                                                                              i dalej spływając niżej (wodospad)

FASADY - GROTY:

Shell Grotto, Hampton Court House

Château de Vandeuvre, Normandy, France - The 200,000 shells Grotto

Palazzo Pitti

 Wersal

Villa Borromeo Visconti - "Nimfarium" kilka zdjęć:

Portugalia

Gritte rocaille w Juvisy sur Orge

Seria zdjęć z Boboli Garden grotte Medicee:

polecam również artykuł : rokaj-utopia  z rokajem traktowanym jako krajobraz i przykładami tkanin z takim jego użyciem