O modzie na pasy chronologicznie (w XVII i XVIII wieku) cz.1

Jakiś czas temu Gabriela Juranek zainspirowała mnie do stworzenia posta na temat mody na stroje w pasy w XVII i XVII wieku. Pasiaste tkaniny były wówczas bardzo popularne, a w ciągu dwustu lat zmieniała się ich stylistyka, a także wymowa. Postanowiłam nie rozpisywać się na ten temat zbyt obszernie, lecz uporządkować wiadomości, ułatwić datowanie, oraz interpretację pasiastych jedwabi. 

XVII wiek:

Rozwój handlu z krajami azjatyckimi umożliwił przenikanie wzorców orientalnych do mody zachodu. Sprowadzano tkaniny i ubiory z bliskiego i dalekiego wschodu, z Indii, Chin, Japonii, Persji, Syjamu, Turcji itd. Wiedzę o ubiorach wschodnich czerpano również z opowieści i relacji pisanych marynarzy, handlowców i nielicznych podróżników. Wielkie emocje wzbudzali dalekowschodni ambasadorowie, których pojawienie się na zachodzie za każdym razem owocowało jakimiś nowymi wpływami egzotycznymi na modę europejską. Ich ubiory i wszystko co ze sobą przywozili, wzbudzało wielką ciekawość, były to bowiem przedmioty niezwykle unikatowe. Jedwabie, porcelana i bibeloty z dalekiego wschodu należały do najkosztowniejszych luksusów. Dlatego ambasadorowie i ich żony, wysyłani z krajów zachodnich do Azji cieszyli się wielka popularnością towarzyską, zazdroszczono im podróży, przygód i egzotycznej ekstrawagancji. Były to najmodniejsze osobistości. 

Z egzotyką i wschodnią zmysłowością kojarzyły się jaskrawe kolory w kontrastowych połączeniach takich jak: czerwień z kobaltem i złotem, czy czerwień z zielenią. W strojach męskich kamizela i justaucorps były często zestawione w kontrastowych barwach. Dotyczyło to również tkanin wierzchnich i podszewek. Np. Niebieski justaucorp był haftowany złotem, miał czerwoną podszewkę i czerwone makiety.

grafika 1675-85 w zbiorach LACMA autorstwa Henri Bonnarta. Brązowy justaucorps z kobaltową podszewką. Czerwona kamizela ze złotym wzorem i zielone kuloty.

W stroju kobiecym na podobnej zasadzie dobierano suknię wierzchnią do spódnicy. Niekiedy zakładano dwie spódnice. Wierzchnią podciągano nieco do góry, tak by odsłaniała spodnią w kontrastującym kolorze. Z kolei suknia wierzchnia miała często kontrastująca podszewkę. Np. żółta suknia z czerwoną podszewką uwidocznioną na biodrach i w drapowanym trenie.

alegoria wiosny. Lata 90' XVII wieku. Żółta suknia z kobaltową podszewką. Czerwona spódnica wykończona srebrem, pod spodem różowa spódnica wykończona złotem i srebrem. 

Nicolas Bonnart 1678-93 w zbiorach LACMA. Żółta suknia z niebieską podszewką i przybraniem z czerwonych kokard. Czerwona spódnica w chińskie wzory i ze złotym haftem, a pod spodem niebieska spódnica.

Kolory w takinach również bardzo często wywoływały skojarzenia ze wschodem. Np. czerwień turecka (intensywna czerwień lekko złamana brązem), kolor indygo, żółcień indyjska, kojarzona również z Chinami i modna zwłaszcza w Anglii.

Jaskrawe zestawienia łatwo było uzyskać za pomocą wzorów pasiastych. Posunę się do stwierdzenia, że jedwabie w pasy przez cały okres XVII wieku kojarzyły się wyłącznie ze wschodem, szczególnie gdy pasy były w układzie poziomym. W XVII wieku pasy najczęściej wystepują na spódnicach w układzie poziomym (wyjątkiem mogą być niekiedy naszywane pionowo galony). Suknie kobiece stylizowane egzotycznie i z jedną spódnicą, są sukniami rannymi - negliżowymi, lub nieoficjalnymi strojami dziennymi ze względu na skromniejsze i lżejsze tkaniny.

Jean Dieu de Saint - Jean 1687 w zbiorach LACMA . Suknia syjamska uszyta z tkaniny produkcji francuskiej na zwór tej, z której wykonany był strój ambasadora Syjamu przybyłego na dwór Ludwika XIV w 1680 roku. Siamoises to tkanina z jedwabną osnową i bawełnianym wątkiem w pasy, które czasami są urozmaicone wzorem kwiatowym. Dama na ilustracji ma suknię dzienną, nieoficjalną, bez kontrastowej podszewki (suknia jest lekka). Pasy są żółto czerwone, dopełnieniem kreacji są kontrastowe niebieskie wstążki. Na spódnicy pasy są w układzie poziomym. Na sukni mantua są w układzie pionowym i podkreślają wertykalne fałdy na staniku i na plecach. Na rękawach pasy są znowu poziome. Taki układ jest typowy i powtarza się w zdecydowanej większości znanych mi kreacjach XVII wiecznych. Również na podstawie układów pasów na sukni możemy się domyśleć kroju mantui. Z pewnością, była ona wykonana z jednej płachty, z rękawem kimonowym, co podkreśla wschodni charakter sukni:

(wykrój Janet Arnold)

Suknie mantua (zwłaszcza później) były konstruowane również w wersji bardziej zeuropeicyzowanej - z odciętym rękawem i z podkrojem (dostępny w wykrojach Norah Waugh)

W tym miejscu wśród przykładów pasiastych sukni nie może zabraknąć bodaj jedynej ocalałej do dzisiaj mantui w pasy:

Angielska mantua zimowa w zbiorach MET. Wełna i jedwab, niebieskie i czerwone pasy na brązowym tle ze złotym haftem.

Pasy występowały również na chustach, czepkach, welonach i szalach. Wśród nich popularna była pasiasta palla - obszerny szal z cienkiej tkaniny wykonanej z mieszanych przędzy, tkany w pasy, czasem z użyciem metalowej nici. Wykorzystywano je na różne sposoby: jako szale, jako turbany w stylizacjach, lub wiązano w talii (zarówno kobiety jak mężczyźni) na wzór blisko i daleko wschodnich pasów (również pasów kontuszowych)

Dama we wschodniej stylizacji z niebieska pallą w złote paski na ramionach.

Aktorka w stroju scenicznym z żółtą pasiastą pallą. Jacques Lepatre 1682 LACMA

przykłady ubioru męskiego i kobiecego z pasem z szarfy na biodrach:

W stroju męskim poza dodatkami, pasy właściwie nie występowały. Wyjątkiem były banyany (ich historie opisywałam wielokrotnie wcześniej, więc w tym miejscu ją pominę) - wschodnie szaty wykorzystywane jako luksusowe szlafroki. Sprowadzano je z Azji, lub szyto w Europie, bardzo często (lecz nie tylko) z tkanin pasiastych. Szaty te wykorzystywano również w stylizacjach a la turquerie, a la indienne itd. 

XVIII wiek:

W XVIII wieku obecność wzorców wschodnich w modzie była już czymś oczywistym i zupełnie przeciętnym, przestano traktować wschodnie nawiązania jako szczególnie zmysłowe, czy ekstrawaganckie stylizacje. Na co dzień noszono wiele zupełnie zwyczajnych ubiorów w pasy o tureckich konotacjach, lecz bez żadnych więcej podtekstów. 

W latach 20' i 30' XVIII wieku:

Moda uległa uproszczeniu i rozluźnieniu w skutek przemian obyczajowych po śmierci Ludwika XIV. Pierwszym tego przejawem było odrzucenie dworskiej mantui i szersze wykorzystanie szlafroka - banyanu. Juz w latach 10', kobiety chodziły w banyanach rano i w ciągu dnia nie tylko po domu. Udawały się w nich również na spacery, pokazywała się w ten sposób publicznie. Oczywiście wiele takich szlafroków była w pasy. 

Watteau około 1710 - wróżka

Następnie w modzie pojawił się panier i szlafroki zamieniły się w suknie a la deshabile. Do przeciętności należały suknie w bardzo szerokie pasy biało czerwone, biało szare, biało zielone, lub biało żółte. Tkaniny tego typu możemy oglądać między innymi na obrazach autorstwa Chardina:

Oprócz szerokich, kontrastowo zestawionych pasów pojawiały się również kompozycje z cieńszych paseczków w bardziej stonowanych barwach, również pastelowych, których moim zdaniem nie można już jednoznacznie łączyć z orientem. Ich obecność w jedwabnictwie wynika tym razem z zasymilowania tego wzornictwa na gruncie zachodnio-europejskim. Zwłaszcza w wydaniu pastelowym, paseczki te mają charakter nie orientalizujący, lecz proto-rokokowy:

fragment szyldu sklepu Gersaint'a Watteau

Na specjalną uwagę zasługują jednak nowatorskie i eksperymentalne projekty, przełamujące orientalna estetykę pasków, za pomocą wprowadzenia ornamentów kwiatowych i wici dekoracyjnych w stylu zachodnim, lub elemetnów motywów przypominających wstęgi koronkowe (przełom lat 10' i 20' XVIII wieku). Są to już wyraźne zaczątki stylu rokokowego. np:

Watteau 1719

przykład fragmentu takiej tkaniny w moich zbiorach, również z przęłomu lat 10' i 20' XVIII wieku:

Osnowa w pasy białe, żółte i wiśniowe różnej szerokości z dodatkową dekoracja broszowana i lansowaną w kwiaty, dekoracyjne wici zamykające kompozycję w stylizowanych medalionach, część kwiatów wykonana jest techniką adamaszku. Wielość technik i bogactwo kompozycyjne na tej tkaninie świadczy o podejmowaniu eksperymentów w celu odnalezienia nowego stylu w okresie zrywania z estetyką baroku i kształtowania się stylu rokoko. W tym wypadku pasy tracą już swoje orientalne konotacje.

Kolejny przykład pochodzi z kolekcji prywatnej Piotra Tumidajewicza. Poniższe zdjęcie przedstawia fragment boku ornatu z lat 10' XVIII wieku. W tym wypadku pasom nadano charakter wschodni persko - chiński. (perski: małe zgeometryzowane kwiatki wypełniające przestrzenie na cienkich pasach białych i łososiowych, oraz kwiaty wyrastające z trawników na zielonym tle. chiński: geometryczne skosy na wiśniowym tle). Całość jednak nie sili się na kopiowanie tkanin dalekowschodnich, lecz jest świadomą interpretacją projektantów zachodnich. 

UWAGA! warto przeczytać poniższe komentarze, które zawierają uwagi uzupełniające tekst.