GEST WACHLARZEM

Z mojego brudnopisu , który właśnie napisałam:

Szczególne miejsce wśród tych akcesoriów zajmowały wachlarze. Wykonane z lekkiej kościanej konstrukcji, rzeźbione były misternie w barokowe wzory i ażury, a potem uzupełniane papierowym obrazkiem w kształcie półkola z malarskimi scenami. W atmosferze dworskiej, nic nie słyżyło względom praktycznym, a wszystko symbolicznym, lub było częścią oprawy plastycznej ceremoniału. Dama nie rozstawała się z wachlarzem nigdy, bez względu na to, czy było duszno czy nie. Wbrew pozorom czynność wachlowania się była całkowicie marginalna w porównaniu ze zrytualizowanym językiem migowym z którym wiązało się to narzędzie. Każdy ruch był odmierzony, każde drgnienie miało swoje przesłanie. Z całą pewnością w przestrzeni dworskiej, gest wachlarzem nigdy nie był obojętny, nie chodziło tylko o zasłanianie ust podczas przekazywania sekretów, wachlowanie, czy kokieteryjne zachowanie. Historyczne teksty, artykuły prasowe z XVII i XVIII wieku, oraz satyry jednoznacznie wskazują no to, że język gestów wykonywanych wachlarzem był nie tylko ściśle skodyfikowany, ale również dość uniwersalny na europejskich dworach. Prawdopodobnie zwyczaj ten wywodzi się z Hiszpanii, gdzie panowały surowe zasady moralne i wzajemna kokieteria dworzan była niedopuszczalna, a przynajmniej nie w tak otwarty sposób jak we Francji. Język migowy pozwalał porozumiewać się dyskretnie i elegancko. Od XVII wieku, kultura dworska na zachodzie Europy stawała się jednak coraz bardziej wysublimowana, a język gestów coraz bardziej skomplikowany i sztuka porozumiewania się za pomoca wachlarza stała się powszechna. Zmieniła wówczas swój charakter: zamiast ukradkowo przekazywać zakazane informacje, damy zaczęły władać tym narzędziem swobodnie i w bardzo szerokim zakresie. Stało się to symbolem wyrafinowania, a nawet atrybutem władzy.

Women are armed with Fans as Men with Swords, and sometimes do more Execution with them. To the end therefore that Ladies may be entire Mistresses of the Weapon which they bear, I have erected an Academy for the training up of young Women in the Exercise of the Fan, according to the most fashionable Airs and Motions that are now practis'd at Court. The Ladies who carry Fans under me are drawn up twice a−day in my great Hall, where they are instructed in the Use of

their Arms, and exercised by the following Words of Command,

Handle your Fans,

Unfurl your fans.

Discharge your Fans,

Ground your Fans,

Recover your Fans,

Flutter your Fans.

Joseph Addison The Spectator/Wednesday June 20.1711 nr. 102 str. 1

Cytat z The Spectator wskazuje na olbrzymią wagę jaką przywiązywano gestu wachlarzem, wchodził on bowiem w skład całej palety umiejętności wymaganych od młodej damy – sztuki poruszania się – reżyserii ciała. W dalszym ciągu tego artykułu, autor opisuje przebieg edukacji. Dowiadujemy się również, że oprócz gestów i pozycjonowania wachlarza, znaczenie miał również dźwięk wydawany przy jego otwoeraniu. Młode panny uczył sie, trzepotania, wibrowania, a nawet otwierania ich z takim hałasem jak wystrzał z pistoletu. Różne rodzaje dźwieków miały swoje nazwy:

There is the angry Flutter, the modest Flutter, the timorous Flutter, the confused Flutter, the merry Flutter, and the amorous Flutter.

Joseph Addison The Spectator/Wednesday June 20.1711 nr. 102 str. 2

Te rodzaje dźwieków i ruchów miały być unaocznieniem emocjonalnego stanu damy. Mozna po tym poznać nawet jej osobowość. Osobnego tregingu wymagał czynnośc odkładania wachlarza w elegancki sposób, kiedy przeszkadzał w wykonywaniu rozmaitych czynności, np. Grze w karty, lub poprawianiu fryzury.

Sztuka posługiwania się wachlarzem była w XVII i XVIII wieku traktowania niezwykle poważnie, rozpisywali się nad nią zarówno ci, kórzy pragnęli ją zgłebiać, steoretyzować i usystematyzować, jak i satyrycy we wszystkich krajach Europy. Bardzo interesujące jest dzieło Charlesa Francesa Badiniego z 1797 roku pt. Fanology, które było drukowane na wachlarzach. Do dzisiejszych czasów zachowało sie ilka takich obiektów, które różnią się dekoracja, ale mają wydrukowany ten sam tekst. Jest to rodzaj podręcznej instrukcji, czy też słownika gestów z wyjaśnieniem ich znaczenia. Jednak mimo, że dysponujemy dzisiaj tak wieloma materiałami z zakresu symboliki języka wachlarzy, trudno byłoby go odtworzyć. Zapewne ten język był niezwykle ulotny i bezprzerwy się zmieniał, zwłaszcza że jego pozostałości przetrwały aż do epoki wiktoriańskiej. Gest wachlarzem możemy dziś obserwować w malarstwie i na rycinach, jako zatrzymany w czasie ułamek skomplikowanej choreografii życia codziennego.

Fanologia Badiniego w kolekcji prywatnej